Over Princenhage
Princenhage behoort tot de gemeente Breda en was tot aan de gemeentelijke herindeling in 1942 een zelfstandig dorp. Princenhage is gesitueerd ten Zuid-Westen van Breda en telt zo’n 8000 inwoners.
De oudste vermelding van Princenhage dateert al van 1198 toen Princenhage werd aangeduid in het Latijn als nederzetting Haga.
De Middeleeuwse naam voor het dorp luidde Mertersem. Deze naam werd voor het eerst genoemd in 1233.
Ook na de herindeling van 1942 heeft Princenhage zijn dorpse karakter weten te behouden en we zien onzelf graag als “Dorp in de stad”.
Princenhage kent tal van verenigingen en clubs en de sfeer kenmerkt zich als “ons kent ons”.
Het centrum van Princenhage en met name de Haagsemarkt heeft nog steeds veel oude gebouwen en bezienswaardigheden:
Op de Haagsemarkt torent de Martinuskerk 70 meter hoog boven de historische gebouwen uit.
De bouw van de Martinuskerk is in 1499 begonnen en de bouw was klaar in 1550
In 1520 tot 1564 werd het driebeurkige schip gebouwd.
In 1666 kreeg de toren een 38 meter hoge spits. In 1873 werd de kerk beschadigd door brand als gevolg van een blikseminslag.
De kerk werd gerestaureerd en de toren kreeg een neogotische stijl. De toren heeft nu een torenspits die geflankeerd wordt door 4 kleine torentjes. De kerk heeft schitterende glas-in-lood ramen.
Na bijna anderhalve eeuw in Protestantse handen te zijn geweest is de kerk in 1800 teruggegeven aan de katholieken.
In 1873 brandde de kerk door blikseminslag tot de grond toe af. Architect Pierre Cuijpers herbouwde de kerk en liet in het priesterkoor glas-in-lood ramen aanbrengen. Alle andere, door gebroeders Wuisman vervaardigde ramen zijn op verzoek van pastor Bouwman vanaf 1925 aangebracht. Het laatst geplaatste raam is het bevrijdingsraam dat in 1950 is geplaatst.
In 1921 is door een hevige storm de spits van de kerk in het schip gevallen, wat grote schade tot gevolg had.
Uit de achttiende eeuw zijn slechts drie prenten overgebleven die ons een blik gunnen op de Haagsemarkt in de achttiende eeuw;
Deze twee prenten zijn uit 1732 en vertonen een sterke gelijkenis. Over de bebouwing valt niet veel te zeggen vanwege de talrijk aanwezige bossages.
Het Raadhuis (1792) ontbreekt uiteraard nog op deze prenten uit 1732.
Een prent uit 1792 is veel duidelijker qua inrichting en geeft ons een beter beeld van de achttiende eeuwse Haagsemarkt:
Het Raadhuis moet zojuist voltooid zijn. Rechts vooraan zien we herberg de Zwaan (thans nummer 12 waar de HEMA thans huisvest)) met uithangbord en openstaand vensterluik.
Op de achtergrond rechts van de kerk staan de panden nummer 6 en 6a (thans kledingzaak ZEZ) en links daarvan nummer 5 (thans bier- en eetcafé de Aogse Markt). Dit was de vroegere kosterswoning.
Centraal staat de Martinuskerk met lange slanke torenspits. Deze spits zou omwaaien in de grote storm van november 1800. Voor de kerk staat het nog steeds bestaande Raadhuis (1792)
Links achter de kerk zien we het in 1646 gebouwde schoolhuis (met 2 schoorstenen). Dit werd omstreeks 1964 afgebroken.
helmaal links op de foto zien we een groot pand: herberg het Roode Hert; nog steeds bestaand op deze plaats. Dit perceel wordt in 1518 al vermeld. In de loop der eeuwen heeft “den Herdt” vele verbouwingen gekend tot het in 1935 grotendeels werd afgebroken. Het huidige pand komt dus niet op de monumentenlijst voor.
Onder de prent staan de drie linden, het dorpswapen sedert de zeventiende eeuw.
De huidige aanblik vanaf hetzelfde standpunt is als volgt:
Rococo-pomp uit 1769.
Op de Haagsemarkt prijkt nog steeds een arduinstenen pomp. Deze werd vervaardigd door de Bredase steenhouwer Guillame Carrier.
Op één van de zijkanten van de pomp staan de letters AALVA die wordt geïnterpreteerd als de inscriptie Annae Animo Libens Vovit Aysma.
Dit zou betekenen dat de toenmalige schout Jan Lauta van Aysma de pomp heeft doen plaatsen ter herinnering aan zijn jong gestoreven dochtertje Anna.
Aysma zelf woonde in een herenhuis nabij de pomp. (Thans nummer 23, het werkhuis van de heer Arie Roobol).
De pomp was omgeven door een rij bomen de de drie Lindekens werden genoemd (het huidige wapen van het dorp).
De pomp heeft niet altijd op de huidige plaats gestaan, maar meer naar het Zuiden. Het verplaatsen was niet zo’n bezwaar omdat keizer Napoleon (1769-1821) een “keiweg van Breda naar Antwerpen liet aanleggen” die door de dorpskern van Princenhage zou gaan lopen. Op de oude plaats stond de pomp in de weg voor de rijtuigen zodat tot verplaatsing “met enkele treden” werd besloten.
In 1792 werd het Raadhuis gebouwd, pal voor de Martinuskerk. Dit gebouw staat er nog steeds.
Het gebouw heeft een classictische voorgevel met een groot bordes. Op het met zwarte pannen gedekte schilddak staat een dakruiter met koepeltje.
De voorgevel is van baksteen met 4 ionische pilasters in natuursteen. Bovenaan de gevel bevindt zich een brede kroonlijst.
In de dakruiter hangt een klokje uit 1763, vervaardigd door Johannes Specht.
Nu zitten er kantoren in het pand en kan er getrouwd worden in de trouwzaal.
Foto: Het raadhuis voor de Martinuskerk. Links het Roode Hert, rechts de dorpspomp.
Afbeelding: Het klokje uit 1763 in de dakruiter van het raadhuis
